استاد نصیری جامی: شیخ جام از خوش‌اقبال‌ترین چهره‌های عرفان است
يكشنبه, ۲۷ اسفند ۱۳۹۱، ۰۴:۲۴ ب.ظ
«مقامات منظوم شیخ جام» با تصحیح حسن نصیری‌جامی، منتشر شد. به گفته مصحح، این کتاب از منظر میراث عرفانی و خانقاهی شیخ جام، یگانه اثر منظوم خاندانی و خانقاهی شیخ احمد جام (ژنده‌پیل) و صورت منظوم «مقامات ژنده‌پیل» به شمار می‌آید که پیش‌تر به نثر و بر اسلوب مقامات عارفان نگارش شده بود. نصیری عنوان کرد که این اثر از منظر اسلوب روایی و توجه به بدایع لفظی و معنوی دارای ویژگی‌های درخور تاملی است.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، به تازگی کتاب «مقامات منظوم شیخ جام» از سراینده‌ای ناشناس، به کوشش و تصحیح حسن نصیری‌جامی و براساس نسخه‌ای که در سال 994 هجری کتابت شده است، از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد.
نصیری‌جامی درباره این کتاب و تصحیح آن به «ایبنا» گفت: شیخ احمد جام نامقی (441 ـ 536 هجری) در شمار خوش‌اقبال‌ترین و ناشناخته‌ترین چهره‌های تاریخ عرفان و تصوف است، هرچند این اقبال و شهرت بی‌سبب نبوده و آن ابهام و ناشناختگی نیز بی‌دلیل روی نداده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر «مقامات» متعدد نیز در این شهرت و آوازه شیخ موثر بوده‌اند، اما از خاستگاه و مقبولیت این داستان‌ها و حکایت‌ها در ذهن و دل عامه نیز نباید غافل بود؛ مردمانی که در گذر زمان و در گردباد آلام و آسیب‌ها با دل زلال خود از شیخ فقط کرامت و درمان و اعجاب‌آفرینی می‌دیده‌اند.
این پژوهشگر اظهار کرد: به‌طور قطع غالب این مردمان از حقیقت اندیشه‌های معنوی و منظومه عرفانی شیخ جام بی‌خبر بوده‌اند. این نکته ادعا نیست؛ کافی است خواننده اندکی به تورق این «مقامات» متعدد بپردازد و کمی بر آثار شیخ تامل کند.
وی در ادامه درباره این‌که «کدام شیخ جام می‌تواند مطلوب ما باشد؟» توضیح داد: پاسخ این سوال را باید در آینه و ترازوی واقعیت و حقیقت جست؛ واقعیتی که برآمده از پسندها و خواست‌های ارادتمندان در گذر زمان است و حقیقتی که جلوه‌های اندیشه‌ورزی و نشانه‌های فکری و عرفانی آن در آثار شیخ پیداست. همین نکته‌ها چهره شیخ جام را در گستره عرفان و تصوف ایران ممتاز و بی‌بدیل ساخته است.
نصیری‌جامی اشاره‌ای به مقاله‌ها و پژوهش‌های منتشر شده بر مبنای «شیخ مقامات» داشت و تشریح کرد: متاسفانه اکنون اندک اندک به هزاره تولد شیخ جام نزدیک می‌شویم، اما هنوز برخی آثار شیخ مانند «دیوان شیخ»، «رساله سمرقندیه» تصحیح و منتشر نشده است و بسیاری از آثار شیخ نیز به گواهی همین «مقامات» در شمار آثار مفقوده و از دست رفته است و هیچ نشانی از آن‌ها باقی نیست.
وی افزود: کتاب «مقامات منظوم شیخ جام» از آثار بی‌نام و نشان میراث خانقاهی و خاندانی شیخ جام به شمار می‌رود و حاصل نسخه‌ای کهن و یگانه است.
این مصحح مقامات منظوم را از چند منظر در خور توجه دانست و گفت: از منظر تاریخ ادبیات عرفان و تصوف، این کتاب تنها اثر منظوم در حوزه «مقامات» مشایخ عرفان و تصوف ایران است که به‌طور اختصاصی به حکایات احوال و داستان‌هایی از کرامات یکی از مشایخ صاحب‌نام پرداخته است.
وی ادامه داد: در ادب فارسی به‌طور معمول آثار حکایات احوال و کرامات مشایخ یا به نثر است و یا معدود حکایاتی پراکنده از چند عارف است که در آثار منظوم عرفانی و اخلاقی آمده است.
نصیری‌جامی درباره دیگر ویژگی این اثر توضیح داد: از منظر میراث عرفانی و خانقاهی شیخ جام، این کتاب یگانه اثر منظوم خاندانی و خانقاهی شیخ احمد جام (ژنده‌پیل) است که در دسترس قرار دارد و محفوظ مانده است. همچنین از منظر ادبیات تطبیقی حوزه عرفان و تصوف، این کتاب صورت منظوم اثری دیگر «مقامات ژنده‌پیل» است که پیش‌تر به نثر و بر اسلوب مقامات عارفان نگارش یافته است.
وی یادآور شد: با تصحیح و انتشار این کتاب پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه دو روایت منثور و منظوم از حکایات احوال و داستان‌های کرامات شیخ جام را پیش رو خواهند داشت.
این پژوهشگر گفت: همچنین از نظر اسلوب ادبی، ناظم این مقامات در نظم حکایات، ضمن پایبندی و وفاداری به متن، از ابداع و نوآوری نیز غافل نبوده است و این اثر از نظر ساختار حکایات و اسلوب روایی و همچنین توجه به بدایع لفظی و معنوی در خور توجه است.
وی اظهار کرد: از سوی دیگر این کتاب از نظر نسخه‌شناسی و احیای میراث مکتوب اهمیت دارد. این اثر اکنون براساس یک نسخه کهن و مغتنم در دسترس قرار گرفته است.
نصیری‌جامی با تاکید بر این موضوع که هر یک از این نکته‌ها نشان از اهمیت و ارزش این کتاب دارد، گفت: متاسفانه ناظم این اثر مشخص نیست و ما به سبب افتادگی‌ها و کاستی‌های نسخه نام و نشانی از سراینده این یادگار خاندانی شیخ جام نداریم، اما به‌طور حتم این اثر حاصل ذوق و ارادت یکی از مریدان و ارادتمندان شیخ جام است که بنا به ارادت خویش به نظم «مقامات ژنده‌پیل» پرداخته است، تا بلکه بر شهرت داستان‌ها و کرامات شیخ بیفزاید.
وی افزود: مسلما این اثر در فاصله بعد از تالیف «مقامات ژنده‌پیل» (قرن ششم و هفتم) و تا پیش از تحریر این نسخه (سال 994 هجری) سروده شده است.
این مصحح ادامه داد: از این اثر در حال حاضر پنج هزار و 99 بیت پیش روی است. وزن عروضی این نظم «مفعول مفاعلن فعولن» (بحر هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) است که در شمار اوزان عروضی پرکاربرد شعر فارسی است. همچنین ترتیب نظم داستان‌ها و حکایات تقریبا براساس ترتیب کتاب «مقامات ژنده‌پیل» سدیدالدین محمد غزنوی است و تفاوت و ناهمگونی چشمگیری در ترتیب و توالی حکایات به چشم نمی‌خورد.
وی درباره تصحیح این اثر نیز توضیح داد: در این تصحیح سعی شده است عنوان حکایات و داستان‌ها تقریبا با عنوان حکایات «مقامات ژنده‌پیل» همسان و همگون باشد. در زیر هر عنوان شماره صفحه و شماره حکایت نیز بنا بر کتاب «مقامات ژنده‌پیل» ذکر شده است تا خواننده علاقه‌مند به آسانی بتواند به صورت منثور حکایت در مقامات نیز دست یابد و در صورت لزوم به مقایسه دو روایت بپردازد.
نصیری‌جامی در پایان یادآور شد: خوشبختانه توالی و ترتیب این مقامات و حکایت آن به گونه‌ای است که خواننده می‌تواند به نمایی کلی و خلاصه‌ای از زندگی و احوال و آثار شیخ جام دست یابد.
نصیری‌جامی، متولد 1345 و فارغ‌التحصیل مقطع دکترای زبان و ادب فارسی است.
تصحیح و چاپ «سراج‌السائرین» و «بحارالحقیقه» شیخ جام، «حدیقة‌الحقیقه» قطب‌الدین محمدبن مطهر (نواده شیخ جام)، «رساله در اثبات بزرگی شیخ جام» به قلم فرزند شیخ (شهاب‌الدین اسماعیل بن احمد جام)، «ابراهیم ادهم»، «ترانه‌های کهن شرقی» و «دادعلی شاعر ناآشنای جام» از آثار منتشر شده او هستند و اکنون نیز تصحیح «دیوان شیخ جام» و نیز تصحیح و تعلیقات «رساله سمرقندیه» از شیخ جام را در دست انجام دارد.
«مقامات منظوم شیخ جام» با تصحیح حسن نصیری‌جامی در 300 صفحه و قیمت 15 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد.
نصیری‌جامی درباره این کتاب و تصحیح آن به «ایبنا» گفت: شیخ احمد جام نامقی (441 ـ 536 هجری) در شمار خوش‌اقبال‌ترین و ناشناخته‌ترین چهره‌های تاریخ عرفان و تصوف است، هرچند این اقبال و شهرت بی‌سبب نبوده و آن ابهام و ناشناختگی نیز بی‌دلیل روی نداده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر «مقامات» متعدد نیز در این شهرت و آوازه شیخ موثر بوده‌اند، اما از خاستگاه و مقبولیت این داستان‌ها و حکایت‌ها در ذهن و دل عامه نیز نباید غافل بود؛ مردمانی که در گذر زمان و در گردباد آلام و آسیب‌ها با دل زلال خود از شیخ فقط کرامت و درمان و اعجاب‌آفرینی می‌دیده‌اند.
این پژوهشگر اظهار کرد: به‌طور قطع غالب این مردمان از حقیقت اندیشه‌های معنوی و منظومه عرفانی شیخ جام بی‌خبر بوده‌اند. این نکته ادعا نیست؛ کافی است خواننده اندکی به تورق این «مقامات» متعدد بپردازد و کمی بر آثار شیخ تامل کند.
وی در ادامه درباره این‌که «کدام شیخ جام می‌تواند مطلوب ما باشد؟» توضیح داد: پاسخ این سوال را باید در آینه و ترازوی واقعیت و حقیقت جست؛ واقعیتی که برآمده از پسندها و خواست‌های ارادتمندان در گذر زمان است و حقیقتی که جلوه‌های اندیشه‌ورزی و نشانه‌های فکری و عرفانی آن در آثار شیخ پیداست. همین نکته‌ها چهره شیخ جام را در گستره عرفان و تصوف ایران ممتاز و بی‌بدیل ساخته است.
نصیری‌جامی اشاره‌ای به مقاله‌ها و پژوهش‌های منتشر شده بر مبنای «شیخ مقامات» داشت و تشریح کرد: متاسفانه اکنون اندک اندک به هزاره تولد شیخ جام نزدیک می‌شویم، اما هنوز برخی آثار شیخ مانند «دیوان شیخ»، «رساله سمرقندیه» تصحیح و منتشر نشده است و بسیاری از آثار شیخ نیز به گواهی همین «مقامات» در شمار آثار مفقوده و از دست رفته است و هیچ نشانی از آن‌ها باقی نیست.
وی افزود: کتاب «مقامات منظوم شیخ جام» از آثار بی‌نام و نشان میراث خانقاهی و خاندانی شیخ جام به شمار می‌رود و حاصل نسخه‌ای کهن و یگانه است.
این مصحح مقامات منظوم را از چند منظر در خور توجه دانست و گفت: از منظر تاریخ ادبیات عرفان و تصوف، این کتاب تنها اثر منظوم در حوزه «مقامات» مشایخ عرفان و تصوف ایران است که به‌طور اختصاصی به حکایات احوال و داستان‌هایی از کرامات یکی از مشایخ صاحب‌نام پرداخته است.
وی ادامه داد: در ادب فارسی به‌طور معمول آثار حکایات احوال و کرامات مشایخ یا به نثر است و یا معدود حکایاتی پراکنده از چند عارف است که در آثار منظوم عرفانی و اخلاقی آمده است.
نصیری‌جامی درباره دیگر ویژگی این اثر توضیح داد: از منظر میراث عرفانی و خانقاهی شیخ جام، این کتاب یگانه اثر منظوم خاندانی و خانقاهی شیخ احمد جام (ژنده‌پیل) است که در دسترس قرار دارد و محفوظ مانده است. همچنین از منظر ادبیات تطبیقی حوزه عرفان و تصوف، این کتاب صورت منظوم اثری دیگر «مقامات ژنده‌پیل» است که پیش‌تر به نثر و بر اسلوب مقامات عارفان نگارش یافته است.
وی یادآور شد: با تصحیح و انتشار این کتاب پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه دو روایت منثور و منظوم از حکایات احوال و داستان‌های کرامات شیخ جام را پیش رو خواهند داشت.
این پژوهشگر گفت: همچنین از نظر اسلوب ادبی، ناظم این مقامات در نظم حکایات، ضمن پایبندی و وفاداری به متن، از ابداع و نوآوری نیز غافل نبوده است و این اثر از نظر ساختار حکایات و اسلوب روایی و همچنین توجه به بدایع لفظی و معنوی در خور توجه است.
وی اظهار کرد: از سوی دیگر این کتاب از نظر نسخه‌شناسی و احیای میراث مکتوب اهمیت دارد. این اثر اکنون براساس یک نسخه کهن و مغتنم در دسترس قرار گرفته است.
نصیری‌جامی با تاکید بر این موضوع که هر یک از این نکته‌ها نشان از اهمیت و ارزش این کتاب دارد، گفت: متاسفانه ناظم این اثر مشخص نیست و ما به سبب افتادگی‌ها و کاستی‌های نسخه نام و نشانی از سراینده این یادگار خاندانی شیخ جام نداریم، اما به‌طور حتم این اثر حاصل ذوق و ارادت یکی از مریدان و ارادتمندان شیخ جام است که بنا به ارادت خویش به نظم «مقامات ژنده‌پیل» پرداخته است، تا بلکه بر شهرت داستان‌ها و کرامات شیخ بیفزاید.
وی افزود: مسلما این اثر در فاصله بعد از تالیف «مقامات ژنده‌پیل» (قرن ششم و هفتم) و تا پیش از تحریر این نسخه (سال 994 هجری) سروده شده است.
این مصحح ادامه داد: از این اثر در حال حاضر پنج هزار و 99 بیت پیش روی است. وزن عروضی این نظم «مفعول مفاعلن فعولن» (بحر هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) است که در شمار اوزان عروضی پرکاربرد شعر فارسی است. همچنین ترتیب نظم داستان‌ها و حکایات تقریبا براساس ترتیب کتاب «مقامات ژنده‌پیل» سدیدالدین محمد غزنوی است و تفاوت و ناهمگونی چشمگیری در ترتیب و توالی حکایات به چشم نمی‌خورد.
وی درباره تصحیح این اثر نیز توضیح داد: در این تصحیح سعی شده است عنوان حکایات و داستان‌ها تقریبا با عنوان حکایات «مقامات ژنده‌پیل» همسان و همگون باشد. در زیر هر عنوان شماره صفحه و شماره حکایت نیز بنا بر کتاب «مقامات ژنده‌پیل» ذکر شده است تا خواننده علاقه‌مند به آسانی بتواند به صورت منثور حکایت در مقامات نیز دست یابد و در صورت لزوم به مقایسه دو روایت بپردازد.
نصیری‌جامی در پایان یادآور شد: خوشبختانه توالی و ترتیب این مقامات و حکایت آن به گونه‌ای است که خواننده می‌تواند به نمایی کلی و خلاصه‌ای از زندگی و احوال و آثار شیخ جام دست یابد.
نصیری‌جامی، متولد 1345 و فارغ‌التحصیل مقطع دکترای زبان و ادب فارسی است.
تصحیح و چاپ «سراج‌السائرین» و «بحارالحقیقه» شیخ جام، «حدیقة‌الحقیقه» قطب‌الدین محمدبن مطهر (نواده شیخ جام)، «رساله در اثبات بزرگی شیخ جام» به قلم فرزند شیخ (شهاب‌الدین اسماعیل بن احمد جام)، «ابراهیم ادهم»، «ترانه‌های کهن شرقی» و «دادعلی شاعر ناآشنای جام» از آثار منتشر شده او هستند و اکنون نیز تصحیح «دیوان شیخ جام» و نیز تصحیح و تعلیقات «رساله سمرقندیه» از شیخ جام را در دست انجام دارد.
«مقامات منظوم شیخ جام» با تصحیح حسن نصیری‌جامی در 300 صفحه و قیمت 15 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد.
