معرفی کلی تربت جام

شهر جام در166کیلومتری جنوب شرقی مشهد نزدیک مرز افقانستان و در کنار ریزابه های هریرود قرار دارد . این شهر از زمان بنای آرامگاه حضرت ژنده پیل شیخ احمد جام به تربت شیخ جام و سپس تربت جام اشتهار یافته است.واززیارتکاههای عمده مسلمانان خصوصا" اهالی خراسان و افقانستان به شمار میرود.

تربت جام بواسطه آرامگاه شیخ الاسلام احمد جامی همواره برای اهل ذوق و تصوف دارای اهمیتی فوق العاده بوده و خاستگاه بسیاری از صوفیان آگاه دل و شاعرانی سخندان میباشد.

مرکز جام هم اکنون شهر تربت جام است که در اراضی معدآباد در کنار مزار شیخ الاسلام احمد جامی قرار دارد .

بوژگان کرسی نشین سابق جام در سه فرسنگی شرق تربت جام قرار دارد و خرابه های آن موجود است .

در خرابه های جام اینک کشاورزی جریان دارد و به تازگی در اطراف تپه معروف به ارگ نشانه گذاری گردیده تا از آسیب بیشتر در امان بماند .

آرامگاه شیخ ابوذر در کنار همین تپه قرار دارد که زیارتگاه اهل دل است.

بوژگان در گذشته از شهر کنونی تربت جام وسیع تر و آباد تر بوده و در تذکره ها ذکر گردیده که بوژگان در شمال شرقی قهستان شهری آباد و پر برکت بوده و مساجد و مدارسی مشهور و معمور داشته و بعضی از مشاهیر عرفا و دانشمندان علم و ادب ایران مخصوصا" در قرن چهارم هجری از این ناحیه برخاسته اند.

دشت جام به طول نزدیک به سی فرسنگ از مشهد تا هرات کشیده شده است و به علت قرار گرفتن در دشت همایش قدری گرمتر از مشهد میباشد.

دارای نقاط ییلاقی بیشماری میباشد مانند:

دهنه ارزنه بواسطه آبشار و درختان بیشمار آن- ابدال آباد به واسطه باغات و آب کوه - بزد به واسطه وجود درختان ارس و همچنین یخچال پلنگ آوه و موقعیت آن برای کوهنوردی - آبشار و باغ استای در زور آباد- رونج و باغات آن و بیدک در موسی آباد و بسیاری مناطق زیبای دیگر .

اما مسجد نور در کنار روستای بزد به علت متبرک بودن از وجود شیخ جام در شبهایی که در اربعین بوده از احترام خاصی برخوردار میباشد.این خانه دل که توسط حضرت شیخ الاسلام احمد جامی بنا شده در شبهای رمضان همچنان نورانی است و همچنان آنانی که به دنبال کورسویی از نور هدا هستند شبهای رمضان المبارک را در این دلکده به صبح میآورند و چه باشکوه .

در تربت جام علاوه بر مزار شیخ بزرگوار حضرت شیخ الاسلام احمد جامی مزار خواجه عزیزالله هم در جوار آن قرار دارد و همچنین مزار شاهزاده قاسم انوار از عرفای جام در قریه خرجرد جام (لنگر) و مزار خواجه غیاث الدین در بزد هم دارای جایگاهی نیکو دارد .

مذهب مردم تربت جام عموما" اسلام و کیش اعتقادی آنها 80% اهل سنت و جماعت خصوصا" حنفی میباشد و بقیه شیعه اثنی عشری میباشند که این دو در کمال آرامش و احترام متقابل قرنها در کنار یکدیگر زندگی کرده اند و حتی با هم آمیخته اند به طوری که نگارنده این مطالب خود دارای پدری سنی مذهب و مادری شیعه مذهب میباشم.

این شعر از عبدی شاعر این خطه یادآور این نکته مهم میباشد که:

مـــــــــا مسلمانیم و ما را خالق سبحان یــکی است
خــــــــــــــاتم ختم رســــــالت زبده یزدان یکی است
پیشوایان مـــــــذاهب خــــــــــــــود طــــــبیب امتند
درد ایـــن امت یکی و هم که درمانم یکـــــــی است
اهــــــــــــــــل سنت با تشیع چون دو بــازو در نبرد
زانکه فرماندار و فرمانبر در این میدان یـکی است
عبدیا ما اهل سنت عضو جانبازان جــــــــــــــــــــام
در ره دین و شرف با شیعه هم پیمان یــکی است

صنایه تربت جام به علت پاره ای از محدودیتها رشد چندانی نکرده و از صنایه عمدهخ میتوان به کارخانخ چغندر قند اشاره کرد که در فاصله 12کیلومتری جام در کنار جاده سنتو در مسیر جام به تایباد واقع شده است .

اما امروزه این کارخانه در گیر مشکلاتی گردیده و آن وجود محصولات ارزانی چون شکر وارداتی نامرغوب میباشد که باعث عدم سود دهی کارخانجات قند شده و کشاورزان هم به دلیل عدم پرداخت بها محصولات خود از کشت چغندر قند صرف نظر نموده و به کشت محصولات دیگر میپردازند که این خود معضل دیگری برای کارخانه گردیده است.

کارخانجات دیگر منطقه هم چندان مهم نیستند و بیشتر به صنایع کوچکی مانند تولید رب و کمپوت اختصاص دارد که توانایی چذب کارگر زیادی را ندارند.

صنایه دستی منطقه را میتوان به دو گروه تقسیم نمود:

اول

صنایعی که توسط کاسب کارها تولید میگردند مانند انواع وسایل و لوازم چوبی و فلزی که از رشد و رونق خوبی برخوردار است و بواسطه ارزانی و همچنین نیاز روزانه همچنان رونقی خوب دارند.این صنایع که تقریبا" از کلیه لوازم آشپزخانه گرفته تا لوازم کشاورزی و درب و پنجرذه و هر چو تو بخواهی برایت میسازند

دوم

صنایعی مانند قالی بافی و فرت بافی که امروزه هردوی آنها از رونق افتاده اند . فرت بافی که از شهرت خوبی هم در تربت جام برخوردار بود و پارچه های خوبی هم توسط فرت بافان تولید میگردید مانند چارقد روسری دستمال چادر شب و... امروزه به علت واردات بیرویه این قبیل کالاها از کشورهای دیگر مانند چین که مرغوبیت هم ندارند رونق خود را از دست داده اند.

اما موسیقی تربت جام چیز دیگریست :

دوتار تربت جام به همراه ساز و دهل تربت جام و خوانندگان و هنرمندان بیشماری که با مقامهای زیبای عارفانه رقصهای جذاب و بی ایراد و بدون نقد چنان هوش از سر انسان میبرند که تو گویی که رشته جانت را در تارهای دوتار کرده اند.

گروههای دوتار زن تربت جام شهرت زیادی داراهستند و همچنین گروههای رقص جام که با رقصهایی چون هتن و چوب بازی در سرتاسر جهان از شرق ژاپن گرفته تا غرب کانادا و از یونان در اروپا گرفته تا جای جای این وطن خودمان ایران هنرنمایی کردند و هنر تربت جام را به رخ کشیدند و از زیبایی دلهای مردمانش که در ساز و آواز جلوه نموده خبر دادند.

امروزه آفت به خرمن موسیقی جام هم رحم نکرده و مطرب گری بعضی از هنر مندنماها و همچنین سرایت بیماری غربی جدیدی به نام موسیقی رپ در تار و پود این هنر ارزشمند عرفانی رخنه کرده و عنقریب این موسیقی کهن هم به کوزه خواهد افتاد